Triều đại nhà Lê không chỉ ghi dấu ấn vàng son trong lịch sử dân tộc với những chiến công hiển hách mà còn là một giai đoạn phát triển rực rỡ của văn hóa nghệ thuật. Trong đó, mỹ thuật Việt Nam thời Lê đã đạt được những thành tựu đặc sắc, kiến tạo nên một di sản vô giá, phản ánh sâu sắc tâm hồn và trí tuệ của người Việt.
Để hiểu rõ hơn về bối cảnh ra đời của những tác phẩm nghệ thuật này, việc tìm hiểu về lựa chọn nghề nghiệp trong lĩnh vực nghệ thuật cũng là một điều thú vị; chẳng hạn như thông tin về học ngành mỹ thuật ra làm gì có thể cung cấp một góc nhìn rộng hơn về sự đa dạng của con đường nghệ thuật. Giai đoạn này kéo dài hơn 350 năm, từ thế kỷ 15 đến cuối thế kỷ 18, chia thành Lê Sơ (1428-1527) và Lê Trung Hưng (1533-1789), mỗi thời kỳ đều có những đóng góp riêng vào kho tàng nghệ thuật Lê triều.
Bối cảnh lịch sử và những ảnh hưởng đến nghệ thuật Lê Triều
Sau chiến thắng quân Minh xâm lược, nhà Lê Sơ được thành lập, mở ra một kỷ nguyên độc lập tự chủ và phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực. Nho giáo chiếm vị trí độc tôn, trở thành hệ tư tưởng chủ đạo, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống văn hóa, xã hội và cả nền mỹ thuật Đại Việt thời Lê. Tư tưởng này đề cao sự trật tự, kỷ cương, sự hài hòa và tính chuẩn mực, điều này được thể hiện rõ nét trong các công trình kiến trúc, điêu khắc mang tính uy nghi, trang trọng.
Tuy nhiên, Phật giáo và các tín ngưỡng dân gian vẫn có sức sống bền bỉ trong đời sống tinh thần của nhân dân, tạo nên sự đa dạng trong các đề tài và phong cách thể hiện nghệ thuật. Giai đoạn Lê Trung Hưng, dù đất nước trải qua nhiều biến động, nghệ thuật vẫn tiếp tục phát triển, đặc biệt là nghệ thuật dân gian và kiến trúc chùa chiền, mang đậm dấu ấn bản địa và gần gũi hơn với đời sống cộng đồng.
Hình ảnh tái hiện Kinh thành Thăng Long với kiến trúc cung đình đặc trưng của mỹ thuật Việt Nam thời Lê Sơ.
- Mệnh Thổ hợp màu gì năm 2024 để thu hút tài lộc
- Nghề Kiến Trúc Sư Là Gì Và Hành Trình Sáng Tạo Không Gian Sống
- Kỹ Thuật Vẽ Tranh Tĩnh Vật Bằng Chì Từ Cơ Bản Đến Nâng Cao
- Chiêm ngưỡng ảnh trai Việt Nam với nhiều phong cách
- Khám Phá Cách Vẽ Hoa Cúc Đơn Giản Tại Nhà Cực Dễ Dàng
Đặc điểm nổi bật của mỹ thuật Đại Việt thời Lê
Mỹ thuật Việt Nam thời Lê mang trong mình những đặc điểm chung là sự kết hợp hài hòa giữa tính dân tộc và những ảnh hưởng tinh hoa từ bên ngoài, giữa vẻ đẹp cung đình và nét mộc mạc dân gian. Các tác phẩm nghệ thuật thời kỳ này thường hướng đến sự hoành tráng, tinh xảo nhưng vẫn giữ được sự cân đối, mực thước.
Về chất liệu, các nghệ nhân thời Lê đã sử dụng đa dạng các loại vật liệu như đá, gỗ, gốm, đồng, lụa để tạo nên những kiệt tác. Kỹ thuật chế tác cũng đạt đến trình độ cao, từ chạm khắc đá, gỗ tinh vi đến kỹ thuật nung gốm men độc đáo. Nhiều hiện vật quý giá từ thời kỳ này hiện đang được trưng bày và bảo tồn, và bạn có thể chiêm ngưỡng chúng tại các địa điểm như bảo tàng mỹ thuật thành phố, nơi lưu giữ những minh chứng sống động cho một giai đoạn nghệ thuật vàng son.
Kiến trúc và điêu khắc thời Lê Sơ huy hoàng
Thời Lê Sơ, đặc biệt dưới triều vua Lê Thánh Tông, kiến trúc cung đình phát triển rực rỡ. Kinh thành Thăng Long được quy hoạch và xây dựng lại với quy mô lớn, nhiều cung điện nguy nga, tráng lệ. Lam Kinh (Thanh Hóa), quê hương nhà Lê, cũng được xây dựng thành một khu lăng miếu bề thế, thể hiện quyền uy của vương triều. Các công trình kiến trúc này thường có quy mô đồ sộ, kết cấu vững chắc, trang trí cầu kỳ với các họa tiết rồng, phượng, lân, quy – những biểu tượng của quyền lực và sự trường tồn.
Điêu khắc đá thời Lê Sơ đạt đến đỉnh cao với những tác phẩm như tượng quan hầu, tượng thú ở các lăng tẩm, bia tiến sĩ ở Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Hình tượng con rồng thời Lê mang đặc điểm riêng, oai vệ, mạnh mẽ nhưng không quá dữ tợn, thể hiện khát vọng về một quốc gia hùng cường. Bên cạnh đó, điêu khắc gỗ cũng rất phát triển, đặc biệt là trong trang trí đình làng, chùa chiền với các bức chạm khắc tinh xảo, mô tả đời sống sinh hoạt hoặc các điển tích. Việc lựa chọn chất liệu, từ đá cho điêu khắc đến các loại giấy vẽ cho hội họa, luôn đóng vai trò quan trọng. Ngày nay, những người yêu nghệ thuật có thể tìm thấy các vật liệu chất lượng tại những nơi như shop giấy mỹ thuật lotus paper để tự mình sáng tạo và tiếp nối dòng chảy nghệ thuật.
Tượng rồng đá uy nghi tại khu di tích Lam Kinh, một tác phẩm điêu khắc tiêu biểu của mỹ thuật Việt Nam thời Lê Sơ.
Sự phát triển của gốm sứ đặc trưng thời Lê
Một trong những thành tựu nổi bật của mỹ thuật Việt Nam thời Lê chính là sự phát triển của nghề gốm, đặc biệt là dòng gốm hoa lam (còn gọi là gốm Chu Đậu). Gốm hoa lam thời Lê nổi tiếng với nước men trắng ngà, họa tiết vẽ dưới men bằng màu xanh cobalt tinh tế, đa dạng về chủ đề từ hoa lá, chim muông đến phong cảnh, nhân vật.
Các sản phẩm gốm sứ không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn được xuất khẩu sang nhiều quốc gia châu Á và cả Trung Đông, châu Âu, khẳng định trình độ kỹ thuật và mỹ thuật cao của người Việt. Sự tinh xảo và độc đáo của gốm Lê triều, đặc biệt là gốm Chu Đậu được phát hiện qua các con tàu đắm như tàu Cù Lao Chàm, đã làm kinh ngạc giới nghiên cứu và sưu tầm nghệ thuật trên toàn thế giới. Những câu chuyện dân gian, như trong vẽ tranh cây tre trăm đốt, cũng là nguồn cảm hứng bất tận cho các nghệ nhân thể hiện trên tác phẩm của mình, dù là trực tiếp hay gián tiếp qua các biểu tượng trên gốm sứ.
Bình gốm hoa lam Chu Đậu với họa tiết tinh xảo, minh chứng cho sự phát triển rực rỡ của mỹ thuật Việt Nam thời Lê trong lĩnh vực gốm sứ.
Hội họa và các loại hình nghệ thuật dân gian
So với kiến trúc, điêu khắc và gốm sứ, các tác phẩm hội họa thời Lê còn lại đến ngày nay không nhiều, chủ yếu là tranh thờ, tranh lụa và các bức vẽ trên tường ở một số đình, chùa. Tuy nhiên, qua những gì còn sót lại và các ghi chép lịch sử, có thể thấy hội họa thời Lê cũng có những bước phát triển nhất định, với các đề tài quen thuộc như chân dung, phong cảnh, các điển tích Phật giáo, Nho giáo.
Nghệ thuật dân gian trong giai đoạn này, đặc biệt là vào thời Lê Trung Hưng, lại phát triển mạnh mẽ và phong phú. Chạm khắc gỗ đình làng là một ví dụ tiêu biểu, với những hình ảnh sinh động, gần gũi, phản ánh cuộc sống lao động, các lễ hội, trò chơi dân gian. Các nghệ nhân dân gian đã thổi hồn vào từng thớ gỗ, tạo nên những tác phẩm mang đậm bản sắc văn hóa Việt. Trong khi nghệ thuật cung đình tập trung vào các biểu tượng quyền lực, thì các tác phẩm dân gian lại thường hướng đến các chủ đề gần gũi hơn, tương tự như cách mỹ thuật vẽ tranh đề tài gia đình khai thác những khoảnh khắc đời thường và các mối quan hệ thân thuộc trong cuộc sống.
Bức tranh thờ dân gian với màu sắc và đường nét đặc trưng, thể hiện một khía cạnh của hội họa trong mỹ thuật Việt Nam thời Lê.
Tổng kết lại, mỹ thuật Việt Nam thời Lê là một giai đoạn huy hoàng, để lại cho hậu thế một kho tàng di sản nghệ thuật đồ sộ và đa dạng. Từ những công trình kiến trúc uy nghi, những tác phẩm điêu khắc tinh xảo đến dòng gốm hoa lam trứ danh và nghệ thuật dân gian sống động, tất cả đã góp phần tạo nên bản sắc độc đáo cho nền nghệ thuật dân tộc, xứng đáng được trân trọng, gìn giữ và phát huy.
