Tất niên từ lâu đã trở thành một nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt. Đây không chỉ là một bữa cơm cuối năm đơn thuần mà còn mang trong mình nhiều ý nghĩa thiêng liêng và sâu sắc. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ cúng tất niên là gì, nghi thức diễn ra ra sao và làm thế nào để buổi lễ này thật trọn vẹn. Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá chi tiết về phong tục cúng tất niên trong gia đình Việt.
1. Tìm hiểu về Lễ Tất Niên
Theo nghĩa Hán Việt, từ “tất” có nghĩa là hoàn tất, kết thúc mọi việc, trong khi “niên” mang nghĩa là năm. Như vậy, “tất niên” dùng để chỉ sự kết thúc, hoàn thành của một năm cũ.
Lễ tất niên (hay còn gọi là cúng tất niên, tiệc tất niên) là một trong những nghi thức truyền thống quan trọng bậc nhất của người Việt Nam. Nghi lễ này được tổ chức vào những ngày cuối cùng của năm Âm lịch nhằm đánh dấu sự chuyển giao giữa năm cũ sắp qua và năm mới sắp đến, thể hiện lòng biết ơn và sự chuẩn bị cho một khởi đầu mới.
Mâm cúng trong lễ tất niên không chỉ là biểu tượng của sự no đủ, sung túc mà còn là tấm lòng thành kính của con cháu dâng lên ông bà, tổ tiên. Một mâm cỗ đầy đặn, tươm tất thể hiện mong muốn về một năm mới an khang, thịnh vượng, mọi sự hanh thông và hạnh phúc cho gia đình.
2. Thời gian lý tưởng để tổ chức Cúng Tất Niên
Theo truyền thống, lễ cúng tất niên thường được các gia đình Việt tổ chức vào buổi chiều hoặc tối ngày 30 tháng Chạp (đối với năm đủ) hoặc ngày 29 tháng Chạp (đối với năm thiếu). Đây là thời khắc chuyển giao thiêng liêng, khi mọi thành viên trong gia đình đã tề tựu đông đủ để cùng nhau nhìn lại năm cũ và đón chào năm mới.
Xem Thêm Bài Viết:- Khám Phá Vẻ Đẹp Ảnh Vẽ Tranh Phong Cảnh Tuyệt Tác
- Ảnh Ngầu: Biểu Tượng Cá Tính Và Phong Cách Riêng Biệt
- Mạng Hỏa Hợp Với Màu Gì? Chọn Màu Thu Hút Tài Lộc
- KOL Là Gì? Phân Loại Và Bí Quyết Trở Thành Key Opinion Leader Chuyên Nghiệp
- Giải Mã Nữ Mậu Dần 1998 Hợp Màu Gì Nhất
Tuy nhiên, trong cuộc sống hiện đại ngày nay, lịch trình bận rộn có thể khiến một số gia đình không thể tập trung đúng vào ngày cuối cùng của năm. Do đó, lễ tất niên có thể được tổ chức sớm hơn, nhưng thường là sau ngày 23 tháng Chạp (ngày cúng ông Công ông Táo chầu trời). Việc chọn ngày tổ chức sớm hơn vẫn đảm bảo ý nghĩa sum vầy và tổng kết cuối năm.
3. Ý nghĩa sâu sắc của Buổi Tiệc Tất Niên
Lễ tất niên mang nhiều ý nghĩa quan trọng trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt:
- Kết thúc năm cũ, chào đón năm mới: Đây là ý nghĩa cốt lõi nhất của lễ tất niên. Bữa tiệc này là lời tạm biệt năm cũ với những bộn bề lo toan, khó khăn và chào đón một năm mới với nhiều hy vọng, may mắn, bình an.
- Gắn kết tình thân gia đình: Tất niên là dịp hiếm hoi trong năm mà tất cả con cháu, dù đi làm ăn xa hay ở gần, đều cố gắng trở về sum họp dưới mái ấm gia đình. Mọi người cùng quây quần bên mâm cơm ấm cúng, trò chuyện, chia sẻ, thắt chặt tình cảm ruột thịt, tạo nên sợi dây kết nối bền chặt giữa các thế hệ.
- Tổng kết và hoạch định: Trong không khí ấm áp của buổi tiệc, các thành viên trong gia đình có thể cùng nhau nhìn lại những gì đã làm được và chưa làm được trong năm qua, rút ra bài học kinh nghiệm. Đồng thời, đây cũng là thời điểm lý tưởng để cùng nhau đặt ra những mục tiêu, kế hoạch mới cho năm sắp tới, động viên và hỗ trợ lẫn nhau cùng phát triển.
4. Mâm Cỗ Tất Niên Truyền Thống Theo Vùng Miền
Mặc dù cùng chia sẻ phong tục cúng tất niên, mâm cỗ tất niên ở mỗi vùng miền tại Việt Nam lại mang những nét đặc trưng riêng biệt, thể hiện sự đa dạng trong văn hóa ẩm thực.
4.1. Mâm Cỗ Tất Niên ở Miền Bắc
Mâm cỗ cúng tất niên của người miền Bắc thường tuân thủ theo nguyên tắc truyền thống “4 bát 4 đĩa” hoặc “6 bát 6 đĩa”, thậm chí là “8 bát 8 đĩa” đối với những gia đình có điều kiện hơn. Số bát đĩa này tượng trưng cho tứ trụ (năm, tháng, ngày, giờ) hoặc sự phát triển, đủ đầy. Các món ăn đặc trưng thường thấy trong mâm cỗ miền Bắc bao gồm: Bát măng lưỡi lợn hầm chân giò, bát miến nấu lòng gà, bát canh bóng bì nấm thả, bát chim bồ câu hầm hoặc gà tần. Các đĩa có thể là: Thịt gà luộc lá chanh, chả giò (nem rán), giò lụa, giò xào, nộm, xôi gấc hoặc xôi đỗ xanh.
4.2. Mâm Cỗ Cúng Tất Niên ở Miền Trung
Mâm cỗ tất niên miền Trung tuy không đặt nặng quy tắc số lượng bát đĩa như miền Bắc nhưng vẫn rất tươm tất và phong phú, đủ đầy các món canh, xào, chiên, kho, luộc. Những món ăn tiêu biểu thường xuất hiện trong mâm cỗ miền Trung có thể kể đến như: Nem lụi, tré, chả Huế, ram cuốn, thịt ram, cá chiên, canh măng khô, thịt heo luộc, gà bóp rau răm, miến Huế. Đặc biệt, bánh chưng, bánh tét là hai loại bánh không thể thiếu, thể hiện hồn cốt của ngày Tết.
Mâm cỗ miền Trung có thể không cầu kỳ về hình thức bằng miền Bắc nhưng mỗi món ăn đều được chế biến tinh tế, mang đậm hương vị đặc trưng của vùng đất này, thể hiện lòng thành kính và sự chuẩn bị chu đáo của gia chủ.
4.3. Mâm Lễ Tất Niên ở Miền Nam
Miền Nam nổi tiếng với sự trù phú của các loại trái cây nhiệt đới, vì vậy mâm ngũ quả trong lễ tất niên luôn rất đa dạng và đầy đặn, thường có các loại quả như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài (cầu dừa đủ xài) cùng với thơm, dưa hấu… Mâm cỗ mặn của người miền Nam cũng rất phong phú với các món: Thịt kho tàu (thịt heo kho trứng cút/trứng vịt), canh khổ qua nhồi thịt (với ý nghĩa “khổ qua” để đón năm mới an lành), gỏi tôm thịt, chả giò rế, củ kiệu tôm khô, bánh tét (cả mặn và chay). Ngoài ra còn có các món khác tùy theo từng gia đình như thịt heo luộc, thịt heo quay.
5. Một số Thắc Mắc Thường Gặp về Lễ Tất Niên
Dưới đây là giải đáp cho một vài câu hỏi phổ biến liên quan đến việc tổ chức lễ tất niên:
5.1. Ngày Tất Niên Năm 2025 Dương Lịch là Khi Nào?
Năm Giáp Thìn 2024 là năm đủ, nên ngày 30 tháng Chạp sẽ là ngày Tất niên. Tuy nhiên, năm Ất Tỵ 2025 là năm thiếu, do đó, lễ cúng tất niên sẽ được tổ chức vào ngày 29 tháng Chạp năm Giáp Thìn, tức thứ Ba, ngày 28 tháng 01 năm 2025 Dương lịch.
Ngoài ra, một số gia đình hoặc cơ quan có thể chọn tổ chức tất niên sớm hơn để thuận tiện cho việc đi lại và sum họp. Một số ngày tốt để tổ chức lễ cúng tất niên trong khoảng thời gian trước 29 Tết năm 2025 có thể tham khảo là ngày 26 tháng Chạp (thứ Bảy, ngày 25/01/2025 Dương lịch). Việc chọn ngày và giờ cúng cụ thể thường dựa vào xem ngày tốt theo lịch âm và tuổi của gia chủ.
5.2. Nên Tổ Chức Tất Niên Ở Đâu? Cúng Trong Nhà Hay Ngoài Trời?
Theo phong tục truyền thống của ông bà xưa, lễ cúng tất niên quan trọng nhất được tổ chức tại nhà, cụ thể là trên bàn thờ gia tiên. Mục đích chính là để dâng mâm cúng lên ông bà, tổ tiên, mời tiền nhân về cùng sum họp, chung vui với con cháu và chứng kiến sự trưởng thành, đoàn tụ của gia đình.
Trong đời sống hiện đại, nhiều gia đình có thể tổ chức thêm một buổi tiệc tất niên lớn hơn tại nhà hàng hoặc quán ăn để mời bạn bè, đồng nghiệp thân thiết cùng chung vui, hoặc thuận tiện hơn cho việc chuẩn bị. Tuy nhiên, mâm cúng dâng lên bàn thờ gia tiên tại nhà vẫn được xem là nghi thức chính và không thể bỏ qua. Đối với lễ cúng ngoài trời (thường là cúng vọng, cúng chúng sinh), một số gia đình có điều kiện hoặc theo tín ngưỡng riêng có thể chuẩn bị thêm.
5.3. Cần Chuẩn Bị Những Gì Ngoài Món Ăn cho Lễ Cúng Tất Niên?
Bên cạnh mâm cỗ mặn hoặc chay thịnh soạn, lễ cúng tất niên muốn đầy đủ và trang trọng không thể thiếu các lễ vật cơ bản sau:
- Hương (nhang): Thể hiện lòng thành kính, kết nối giữa thế giới trần gian và thế giới tâm linh.
- Đèn cầy (nến): Thắp sáng không gian thờ cúng, tượng trưng cho ánh sáng dẫn lối và sự ấm áp.
- Mâm ngũ quả: Biểu tượng của sự sung túc, đủ đầy, thành quả lao động và ước mong về một năm mới an khang, thịnh vượng. Các loại quả được chọn thường mang ý nghĩa tốt lành.
- Hoa tươi: Thể hiện sự tươi mới, trang trọng, thanh khiết và lòng biết ơn. Nên chọn các loại hoa phù hợp với không khí ngày Tết như hoa đào, hoa mai, cúc, vạn thọ…
- Trầu cau: Lễ vật truyền thống trong văn hóa Việt, thể hiện sự tôn kính và mời khách.
- Trà, rượu: Thể hiện sự dâng hiến những gì tốt đẹp nhất lên tổ tiên.
- Vàng mã, hương: Tùy theo quan niệm của từng gia đình.
Cần đặc biệt lưu ý rằng, khi cúng bái, gia chủ nên sử dụng hoa tươi và trái cây tươi thật, tránh dùng đồ giả để thể hiện sự thành kính và tôn trọng đối với ông bà, tổ tiên.
Hy vọng những chia sẻ trên đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về lễ tất niên, từ ý nghĩa sâu sắc đến cách chuẩn bị mâm cỗ và các lễ vật cần thiết theo phong tục truyền thống của người Việt. Đây là dịp quan trọng để mỗi gia đình cùng nhau nhìn lại một năm đã qua và sẵn sàng chào đón năm mới với nhiều niềm vui, may mắn và phúc lộc.
