Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, thuật ngữ “Scam” hay lừa đảo trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến. Đây là hành vi gian lận, lừa dối được thực hiện bởi cá nhân hoặc tổ chức nhằm mục đích đánh cắp thông tin cá nhân, chiếm đoạt tài sản hoặc gây thiệt hại khác cho nạn nhân. Scam có thể xảy ra qua nhiều kênh kỹ thuật số khác nhau như email, trang web, mạng xã hội, tin nhắn điện thoại và các ứng dụng trực tuyến.
Hình ảnh minh họa khái niệm scam – lừa đảo trực tuyến trong môi trường kỹ thuật số
Scam hoạt động như thế nào và các loại phổ biến
Scam hoạt động dựa trên việc lợi dụng sự thiếu cảnh giác, lòng tin hoặc kẽ hở bảo mật của người dùng. Kẻ lừa đảo sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi để thao túng tâm lý hoặc kỹ thuật nhằm đạt được mục đích trục lợi. Dưới đây là một số loại scam phổ biến và phương thức hoạt động của chúng:
Lừa đảo Phishing: Kẻ lừa đảo giả mạo các tổ chức uy tín như ngân hàng, công ty công nghệ lớn, dịch vụ thanh toán trực tuyến, hoặc thậm chí là cơ quan chính phủ. Chúng gửi email, tin nhắn (SMS, qua ứng dụng) hoặc tạo các trang web giả mạo yêu cầu người dùng cung cấp thông tin nhạy cảm như tên đăng nhập, mật khẩu, số thẻ tín dụng, mã OTP, hoặc thông tin cá nhân khác. Mục tiêu là đánh cắp thông tin này để truy cập trái phép vào tài khoản của nạn nhân hoặc thực hiện các giao dịch gian lận.
Phishing scam – Kẻ lừa đảo gửi email giả mạo ngân hàng yêu cầu xác minh tài khoản
- Khám Phá Thế Giới Sáng Tạo Qua **Tranh Vẽ Mưa Mầm Non**
- Khơi Nguồn Cảm Hứng Vẽ Tranh Cảnh Đẹp Quê Hương
- Bí Quyết Hoàn Hảo Cho Cách Vẽ Miệng Anime Nữ Cực Dễ
- Cách Gửi Email Xin Việc Chuyên Nghiệp Để Nổi Bật
- Khám Phá Vẻ Đẹp Qua Tranh Vẽ Ruộng Bậc Thang
Lừa đảo qua điện thoại (Vishing): Kẻ lừa đảo gọi điện thoại trực tiếp cho nạn nhân, thường giả mạo là nhân viên ngân hàng, công an, thuế, hoặc các tổ chức khác. Chúng tạo ra kịch bản khẩn cấp (như tài khoản bị khóa, liên quan đến vụ án, nợ thuế) để gây sợ hãi hoặc hoang mang, sau đó yêu cầu nạn nhân chuyển tiền ngay lập tức để “giải quyết vấn đề” hoặc cung cấp thông tin bảo mật qua điện thoại.
Lừa đảo qua điện thoại – Người nghe nhận cuộc gọi giả mạo từ kẻ lừa đảo
Lừa đảo qua trang web giả mạo: Kẻ lừa đảo tạo ra các trang web có giao diện, tên miền (thường rất giống trang thật, chỉ sai khác nhỏ) và nội dung bắt chước hoàn hảo các trang web chính thống, đặc biệt là các trang thương mại điện tử, ngân hàng, hoặc dịch vụ trực tuyến phổ biến. Người dùng truy cập nhầm vào trang web giả mạo (qua quảng cáo, email lừa đảo, hoặc kết quả tìm kiếm bị thao túng) và bị lừa nhập thông tin đăng nhập hoặc thực hiện giao dịch thanh toán, dẫn đến mất tài khoản hoặc tiền.
Lừa đảo qua website giả mạo – Giao diện trang web lừa đảo sao chép trang thương mại điện tử thật
Lừa đảo quyên góp từ thiện giả: Kẻ lừa đảo lợi dụng các sự kiện thiên tai, dịch bệnh, hoặc những hoàn cảnh khó khăn để kêu gọi quyên góp từ thiện giả mạo. Chúng tạo ra các câu chuyện cảm động, hình ảnh chân thực và các trang web/chiến dịch giả để thu hút lòng trắc ẩn của mọi người. Số tiền quyên góp được sẽ chảy vào túi của kẻ lừa đảo thay vì đến được với những người cần giúp đỡ.
Lừa đảo quyên góp từ thiện – Kẻ gian lợi dụng lòng tốt kêu gọi ủng hộ cho hoàn cảnh giả
Các tình huống lừa đảo (Scam) phổ biến thường gặp
Hiểu rõ scam là gì và các loại hình cơ bản là chưa đủ. Chúng ta cần nhận diện được các tình huống cụ thể mà kẻ lừa đảo thường áp dụng để tiếp cận nạn nhân.
Scam qua Email: Đây là một trong những hình thức lâu đời và vẫn rất phổ biến. Kẻ lừa đảo gửi hàng loạt email giả mạo các tổ chức, công ty hoặc thậm chí là người quen. Nội dung email thường tạo ra cảm giác khẩn cấp (ví dụ: “Tài khoản của bạn sẽ bị khóa nếu không xác minh ngay”) hoặc hấp dẫn (ví dụ: “Bạn đã trúng thưởng”). Email thường chứa các liên kết hoặc tệp đính kèm độc hại. Khi người dùng nhấp vào liên kết, họ có thể bị đưa đến trang web giả mạo để lấy thông tin, hoặc bị cài mã độc vào máy tính nếu mở tệp đính kèm. Kẻ lừa đảo cũng thường sử dụng các địa chỉ email trông rất giống email thật nhưng sai sót nhỏ để đánh lừa.
Scam qua email – Ví dụ email lừa đảo giả mạo thông báo từ ngân hàng yêu cầu cập nhật thông tin
Scam trên mạng xã hội: Với lượng người dùng khổng lồ, mạng xã hội là mảnh đất màu mỡ cho scammer. Chúng có thể hack tài khoản của bạn bè hoặc người thân để gửi tin nhắn lừa đảo vay tiền, nhờ mua hộ thẻ điện thoại, hoặc yêu cầu thông tin cá nhân. Chúng cũng tạo ra các tài khoản giả mạo người nổi tiếng, thương hiệu, hoặc các chương trình khuyến mãi hấp dẫn để lừa người dùng tham gia, nhấp vào liên kết độc hại, hoặc chuyển tiền đặt cọc. Lừa đảo tình cảm (romance scam) cũng rất phổ biến trên mạng xã hội, khi kẻ gian xây dựng mối quan hệ ảo để lừa tiền.
Lừa đảo trên mạng xã hội – Tin nhắn giả mạo từ bạn bè bị hack tài khoản yêu cầu chuyển tiền
Scam trên trang web giả mạo: Ngoài việc tạo trang web giả để lừa đảo tài chính, kẻ lừa đảo còn dùng chúng để lừa đảo thông tin. Chúng có thể tạo ra các trang đăng nhập giả cho các dịch vụ phổ biến (email, mạng xã hội, ngân hàng trực tuyến) và lừa người dùng truy cập qua các liên kết trong email hoặc tin nhắn lừa đảo. Khi người dùng nhập tên đăng nhập và mật khẩu trên trang giả mạo, thông tin này sẽ bị đánh cắp và rơi vào tay kẻ xấu.
Scam trang web giả mạo – Người dùng bị đánh lừa truy cập website lừa đảo thay vì trang thật
Scam tin tức và quyên góp giả mạo: Kẻ lừa đảo tạo ra các trang tin tức giả hoặc các bài đăng trên mạng xã hội lan truyền thông tin sai lệch, thường liên quan đến các sự kiện nóng hổi hoặc gây sốc để thu hút lượt xem và chia sẻ. Trong đó, chúng có thể lồng ghép các liên kết lừa đảo hoặc lời kêu gọi hành động nhằm mục đích xấu (ví dụ: mua sản phẩm kém chất lượng được quảng cáo sai sự thật, quyên góp tiền cho mục đích từ thiện không tồn tại).
Lừa đảo tin tức và từ thiện giả mạo – Tin bài lừa đảo hoặc lời kêu gọi quyên góp giả trên mạng
Dấu hiệu nhận biết lừa đảo (Scam) trực tuyến
Nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường là chìa khóa để phòng tránh scam. Dù thủ đoạn có tinh vi đến đâu, scam vẫn thường để lại những manh mối nhất định.
Thông báo bạn đã trúng các giải thưởng lớn, nhận được quà tặng giá trị (iPhone, tiền mặt) mà bạn không hề tham gia bất kỳ cuộc thi hay chương trình nào thường là dấu hiệu cảnh báo rõ ràng. Những thông báo này thường yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân hoặc trả một khoản “phí xử lý” nhỏ để nhận giải.
Dấu hiệu lừa đảo – Thông báo trúng thưởng lớn không rõ nguồn gốc thường là bẫy scam
Kẻ lừa đảo thường tạo ra cảm giác khẩn cấp hoặc áp lực tâm lý, thúc giục bạn hành động ngay lập tức mà không có thời gian suy nghĩ hoặc xác minh. Họ có thể đe dọa về hậu quả nghiêm trọng nếu bạn không làm theo yêu cầu.
Yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân nhạy cảm (số CCCD, thông tin tài khoản ngân hàng, mật khẩu) qua các kênh không an toàn như email, tin nhắn, hoặc điện thoại từ một người/tổ chức không quen biết hoặc đáng ngờ.
Trang web hoặc email có lỗi chính tả, ngữ pháp vụng về, hình ảnh chất lượng thấp, hoặc giao diện không chuyên nghiệp so với trang web/tổ chức thật mà chúng giả mạo.
Yêu cầu thanh toán bằng các phương thức bất thường, khó truy vết như thẻ quà tặng, tiền mã hóa, hoặc chuyển khoản qua các dịch vụ ít thông dụng đến tài khoản cá nhân.
Liên kết (URL) trong email hoặc tin nhắn trông giống địa chỉ thật nhưng có sự sai khác nhỏ (thêm/bớt ký tự, thay thế chữ cái, sử dụng tên miền phụ lạ).
Người liên hệ (qua điện thoại, mạng xã hội) né tránh việc gặp mặt trực tiếp, không cung cấp thông tin rõ ràng về bản thân hoặc tổ chức đại diện.
Cách phòng tránh và tự bảo vệ khỏi Scam trực tuyến
Chủ động nâng cao cảnh giác và áp dụng các biện pháp bảo mật là cách hiệu quả nhất để tự bảo vệ mình khỏi scam.
- Luôn hoài nghi với các thông báo trúng thưởng, nhận quà, hoặc các cơ hội “việc nhẹ lương cao” bất ngờ không rõ nguồn gốc.
- Tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mật khẩu, mã OTP cho bất kỳ ai qua điện thoại, email, tin nhắn hoặc các liên kết không đáng tin cậy.
- Kiểm tra kỹ địa chỉ email của người gửi, tên miền của trang web trước khi nhấp vào liên kết hoặc nhập thông tin. Hãy cảnh giác với các địa chỉ email hoặc URL có dấu hiệu bất thường.
- Không mở các tệp đính kèm trong email từ người lạ hoặc khi nội dung email có vẻ đáng ngờ.
- Sử dụng mật khẩu mạnh, duy nhất cho từng tài khoản quan trọng và bật xác thực hai yếu tố (2FA) bất cứ khi nào có thể.
- Cẩn trọng với các lời mời kết bạn, tin nhắn từ người lạ trên mạng xã hội, đặc biệt là khi họ nhanh chóng chuyển sang chủ đề tiền bạc hoặc yêu cầu giúp đỡ tài chính.
- Khi mua sắm trực tuyến, chỉ giao dịch trên các trang web uy tín, có địa chỉ rõ ràng, chính sách đổi trả minh bạch và được đánh giá tốt bởi cộng đồng.
- Không chuyển tiền cho người lạ hoặc các tài khoản không xác định, ngay cả khi họ tự xưng là bạn bè/người thân vay mượn qua mạng xã hội (hãy gọi điện thoại trực tiếp để xác minh).
- Cập nhật thường xuyên phần mềm diệt virus, hệ điều hành và các ứng dụng để vá lỗ hổng bảo mật.
- Nếu nhận được cuộc gọi hoặc tin nhắn nghi ngờ từ các cơ quan chức năng, hãy bình tĩnh và xác minh độc lập bằng cách liên hệ trực tiếp với cơ quan đó qua số điện thoại chính thức được công bố.
- Thông báo cho ngân hàng, dịch vụ cung cấp tài khoản hoặc cơ quan công an nếu bạn nghi ngờ mình đã trở thành nạn nhân của scam.
