Nếu bạn tình cờ nghe ai đó nhắc đến từ “yêng hùng” và cảm thấy bỡ ngỡ, bạn không đơn độc. Đây không phải là một từ phổ biến trong giao tiếp hàng ngày. Tuy nhiên, từ “yêng hùng” lại mang trong mình một câu chuyện thú vị về sự biến đổi của ngôn ngữ, đặc biệt là trong phương ngữ Nam Bộ. Để hiểu rõ hơn về từ này, chúng ta cần nhìn lại cả khía cạnh từ nguyên lẫn cách dùng hiện tại.
Về mặt từ nguyên, “yêng hùng” được xem là một điệp thức (biến thể âm) của từ “anh hùng”. Hiện tượng biến đổi vần này không phải là hiếm trong phương ngữ Nam Bộ xưa và nay. Có thể dẫn ra nhiều ví dụ tương tự được ghi nhận trong các công trình nghiên cứu về từ ngữ và phương ngữ Nam Bộ.
Chẳng hạn, thay vì nói “bộ hành” (chỉ người đi đường), người Nam Bộ trước kia thường nói “bộ hiềng”. Từ “kiểng” trong các cụm như “cá kiểng”, “cây kiểng”, “chim kiểng” chính là biến thể của “cảnh” trong “cá cảnh”, “cây cảnh”. Tương tự, “thiềng” trong “kiền thiềng” (kiên thành) là biến thể của “thành” (誠). Nhiều từ khác cũng có sự biến đổi vần tương tự như “miểng” (mảnh), “manh” (chiếu manh), “miếng”, “mánh” (mánh khóe).
Những dẫn chứng này được ghi nhận trong các bộ từ điển uy tín như Dictionarium Anamitico-Latinum (Tự vị Annam Latinh, 1772-73) của Pierre Pigneaux de Béhaine, Đại Nam quốc âm tự vị của Huình – Tịnh Paulus Của, hay Việt Nam tự điển của Lê Văn Đức. Điều này cho thấy sự biến đổi từ vần ANH/ANH sang IÊNG/YÊNG/IÊ/IÊM là một quy luật ngữ âm từng tồn tại và phổ biến.
Hình ảnh minh họa từ yêng hùng trong phương ngữ tiếng Việt
- Ổ Cứng HDD Là Gì? Cấu Tạo, Nguyên Lý Hoạt Động Và Các Loại Phổ Biến
- Bí Quyết Trang Trí Trang Phục Mỹ Thuật 9 Sáng Tạo Độc Đáo
- Màu cam phối với màu gì hợp: Bí quyết phối sắc cam ấn tượng
- Khám Phá Cách Vẽ Tóc Đơn Giản Cho Người Mới Bắt Đầu
- Cách pha màu xanh lá nhạt chuẩn xác cho họa sĩ
Dựa trên cơ sở biến đổi ngữ âm này, có thể tin rằng “yêng” chính là một dạng của “anh” trong “anh hùng”. Theo Từ điển tiếng Việt của Trung tâm Từ điển học (Vietlex) do Hoàng Phê chủ biên, từ “yêng hùng” được giảng là “[khẩu ngữ, ít dùng] anh hùng [nói trại với dụng ý châm biếm, giễu cợt]”. Định nghĩa này phản ánh cách hiểu và sử dụng từ “yêng hùng” trong ngữ cảnh hiện đại, mang sắc thái nghĩa khác biệt so với từ gốc “anh hùng”.
Ban đầu, sự biến đổi từ “anh” thành “yêng” có thể chỉ đơn thuần là do quy luật biến âm trong phương ngữ hoặc thậm chí là do tệ kiêng húy (tránh gọi tên những người tôn kính). Ở giai đoạn đó, “yêng” có thể có giá trị trung hòa tương tự như “yếng”, “hiềng”, “kiểng”, “thiềng”, “miểng” trong các ví dụ đã nêu. Tức là, “yêng hùng” có thể chỉ đơn giản là một cách nói khác của “anh hùng” mà không mang hàm ý gì đặc biệt.
Sự khác biệt về nghĩa của từ yêng hùng so với anh hùng
Tuy nhiên, theo thời gian, khi việc kiêng húy không còn phổ biến và hai tiếng “anh hùng” trở nên thông dụng với nghĩa trung hòa, từ “yêng hùng” vẫn tồn tại nhưng đã có sự phân công về mặt ý nghĩa. “Anh hùng” giữ nguyên nghĩa gốc chỉ người có tài năng, dũng cảm, lập nên kỳ tích. Ngược lại, “yêng hùng” dần mang hàm ý châm biếm, giễu cợt, thường dùng để chỉ những người có vẻ ngoài hoặc hành động cố tỏ ra anh hùng nhưng thực chất lại lố bịch, khờ dại hoặc chỉ gây hại.
Đặc biệt, trong phương ngữ Nam Bộ, từ “yêng” trong “yêng hùng” có âm gần với “yên” trong “yên xe”. Điều này đã tạo nên một lối chơi chữ độc đáo. Người dân Nam Bộ mượn hình ảnh “yên xe” để gắn vào “yêng” (hùng), tạo ra cụm từ “yên hùng”. Cụm từ “yên hùng” này thường được dùng để ám chỉ những “quái xế” – tức là những người lái xe máy (thường là xe độ) một cách liều lĩnh, phóng nhanh, đánh võng trên đường phố nhằm phô trương bản thân, tỏ vẻ “anh hùng” theo một cách tiêu cực và đáng phê phán. Đây là một biến thể ý nghĩa rất cụ thể của từ “yêng hùng” trong ngữ cảnh đời sống và giao tiếp của người dân miền Nam.
Như vậy, từ “yêng hùng” là một minh chứng cho sự sống động và biến đổi không ngừng của ngôn ngữ. Bắt nguồn từ một biến thể ngữ âm của “anh hùng”, trải qua quá trình lịch sử và xã hội, từ này đã phát triển thêm những lớp nghĩa mới, đặc biệt là nghĩa châm biếm và cách dùng đặc thù trong phương ngữ Nam Bộ để chỉ những người hành động liều lĩnh, ngông nghênh trên đường.
