FOB là gì? Hướng Dẫn Chi Tiết Điều Kiện Giao Hàng Quan Trọng Trong Thương Mại Quốc Tế

Trang Chủ / Kiến thức / FOB là gì? Hướng Dẫn Chi Tiết Điều Kiện Giao Hàng Quan Trọng Trong Thương Mại Quốc Tế Bài Mới

FOB là một trong những điều khoản giao hàng phổ biến nhất trong Incoterms (International Commercial Terms), được sử dụng rộng rãi trong các hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, đặc biệt là với phương thức vận tải biển hoặc thủy nội địa. FOB là viết tắt của “Free On Board”. Hiểu rõ điều khoản FOB giúp các doanh nghiệp tham gia xuất nhập khẩu xác định chính xác trách nhiệm, chi phí và rủi ro của mình, từ đó quản lý hiệu quả hoạt động logistics và tối ưu hóa chuỗi cung ứng.

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng phức tạp, việc nắm vững các điều kiện giao hàng như FOB là yếu tố then chốt để tránh tranh chấp và tổn thất. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm FOB, cách tính giá, phân tích chi tiết trách nhiệm của người mua và người bán, giới thiệu các thuật ngữ liên quan, và làm rõ sự khác biệt với một điều kiện phổ biến khác là CIF.

Nội Dung Bài Viết

Khái niệm FOB

FOB, viết tắt của “Free On Board”, là một điều kiện giao hàng quốc tế quy định nghĩa vụ của người bán hoàn thành khi hàng hóa được xếp lên boong tàu (passed the ship’s rail) tại cảng xuất khẩu được chỉ định. Điều này có nghĩa là, mọi chi phí và rủi ro liên quan đến hàng hóa sẽ chuyển từ người bán sang người mua tại thời điểm hàng hóa chính thức nằm trên boong tàu tại cảng đi. Trước khi hàng được xếp lên tàu, toàn bộ trách nhiệm và chi phí, bao gồm cả việc làm thủ tục hải quan xuất khẩu, thuộc về người bán.

Sơ đồ minh họa khái niệm FOB (Free On Board) trong thương mại quốc tế, thể hiện điểm chuyển giao trách nhiệm.

Giá FOB không bao gồm cước phí vận chuyển chặng chính (từ cảng xuất đến cảng đích) và chi phí bảo hiểm cho chặng vận chuyển quốc tế. Người mua là bên chịu trách nhiệm thuê phương tiện vận tải chính (tàu biển) và mua bảo hiểm cho hàng hóa cho toàn bộ hành trình từ cảng xuất đến cảng đích. Tên của cảng xếp hàng cụ thể sẽ được ghi rõ sau điều khoản FOB trên hợp đồng, ví dụ: FOB Shanghai Port. Đây chính là điểm mốc quan trọng để xác định sự chuyển giao rủi ro.

Xem Thêm Bài Viết:

Ví dụ minh họa: Một công ty tại Việt Nam mua hàng từ đối tác ở Hàn Quốc theo điều kiện FOB Busan Port. Điều này có nghĩa là người bán tại Hàn Quốc có trách nhiệm đưa hàng đến cảng Busan, làm thủ tục xuất khẩu và xếp hàng lên tàu do công ty Việt Nam chỉ định. Ngay khi hàng nằm an toàn trên boong tàu tại cảng Busan, rủi ro và chi phí cho hành trình tiếp theo (vận chuyển từ Busan về Việt Nam, bảo hiểm, thủ tục nhập khẩu tại Việt Nam…) sẽ do công ty Việt Nam chịu.

Công thức tính giá FOB là gì?

Giá FOB đại diện cho tổng chi phí mà người bán phải chi trả để đưa hàng hóa từ kho/nhà máy của mình đến khi hoàn thành việc xếp hàng lên tàu tại cảng xuất khẩu. Để tính giá FOB, chúng ta cần cộng dồn các chi phí cấu thành như sau:

Giá hàng hóa thành phẩm: Chi phí sản xuất hoặc mua vào của bản thân sản phẩm.
Chi phí đóng gói và bao bì: Đảm bảo hàng hóa được đóng gói an toàn và phù hợp cho vận chuyển quốc tế.
Chi phí vận chuyển nội địa: Vận chuyển hàng từ nhà máy, kho hàng của người bán đến cảng xuất khẩu.
Phí làm thủ tục hải quan xuất khẩu: Bao gồm các loại thuế, phí và lệ phí liên quan đến quá trình xuất khẩu hàng hóa ra khỏi quốc gia của người bán.
Phí bốc xếp tại cảng xuất (Handling Charges/Terminal Handling Charges – THC đầu đi): Chi phí liên quan đến việc di chuyển container từ bãi container ra cầu cảng và cẩu container lên tàu.

Biểu đồ hoặc hình ảnh liên quan đến công thức tính giá FOB, bao gồm các thành phần chi phí từ nhà máy đến cảng xuất.

Công thức tính giá FOB (mang tính khái quát) có thể được diễn tả như sau:

Giá FOB = Giá hàng tại xưởng (EXW) + Chi phí vận chuyển nội địa + Chi phí làm thủ tục hải quan xuất khẩu + Chi phí bốc xếp hàng lên tàu tại cảng xuất khẩu.

Trong thực tế, các chi phí cụ thể bao gồm nhiều khoản mục chi tiết hơn tùy thuộc vào loại hàng, phương thức đóng gói, và quy định tại cảng xuất. Công thức chi tiết hơn có thể bao gồm: Giá hàng hóa + Phí nâng hạ container tại cảng + Phí mở tờ khai hải quan + Phí kéo container nội địa (nếu có) + Phí xin các loại giấy chứng nhận (như C/O, kiểm dịch, hun trùng nếu yêu cầu) + Phí kẹp chì… Tất cả những chi phí này cộng lại sẽ tạo nên giá FOB.

Trách nhiệm của bên mua và bên bán trong hợp đồng FOB

Việc phân định rõ ràng trách nhiệm giữa người mua và người bán là cốt lõi của các điều khoản Incoterms, và FOB cũng không ngoại lệ. Sự phân chia này giúp hai bên biết mình cần làm gì, chi trả những gì và chịu rủi ro ở giai đoạn nào của quá trình giao dịch.

Trách nhiệm của bên bán (Seller)

Trong điều kiện FOB, người bán có các trách nhiệm chính sau:

Chuẩn bị hàng hóa: Sản xuất hoặc thu gom hàng hóa, đảm bảo chất lượng, số lượng và đóng gói phù hợp với hợp đồng và yêu cầu vận chuyển quốc tế.
Vận chuyển nội địa: Tổ chức và chi trả chi phí vận chuyển hàng hóa từ địa điểm của người bán (nhà máy, kho) đến cảng xuất khẩu được chỉ định.
Thủ tục xuất khẩu: Làm tất cả các thủ tục cần thiết để hàng hóa được phép xuất khẩu, bao gồm khai báo hải quan, nộp thuế và phí xuất khẩu (nếu có), xin giấy phép xuất khẩu và các chứng từ liên quan khác (ví dụ: kiểm tra chuyên ngành, chứng nhận xuất xứ C/O…).
Xếp hàng lên tàu: Chịu chi phí và rủi ro liên quan đến việc bốc dỡ hàng từ phương tiện vận chuyển nội địa và xếp hàng lên boong tàu tại cảng xuất khẩu. Trách nhiệm của người bán kết thúc khi hàng qua lan can tàu (hoặc thực tế hơn theo Incoterms 2020 là khi hàng “trên boong tàu”).
Cung cấp chứng từ: Giao cho người mua các chứng từ thương mại cần thiết (hóa đơn thương mại, danh sách đóng gói…) và các chứng từ vận tải thông thường (như Bill of Lading – B/L) chứng minh hàng đã được giao lên tàu.

Minh họa trách nhiệm của người bán theo điều kiện FOB, bao gồm đóng gói, vận chuyển nội địa và xếp hàng lên tàu.

Người bán phải chịu mọi rủi ro và chi phí phát sinh liên quan đến hàng hóa cho đến khi hàng hóa được giao lên boong tàu tại cảng xuất khẩu.

Trách nhiệm của bên mua (Buyer)

Sau khi hàng hóa đã lên boong tàu tại cảng xuất, người mua sẽ gánh vác các trách nhiệm chính:

Thuê tàu/Phương tiện vận tải: Lựa chọn và ký hợp đồng vận chuyển với hãng tàu để vận chuyển hàng hóa từ cảng xuất khẩu đến cảng đích. Người mua chịu chi phí cước vận chuyển (freight).
Mua bảo hiểm: Mặc dù không bắt buộc theo điều kiện FOB (Incoterms 2020), nhưng để bảo vệ lợi ích của mình, người mua thường mua bảo hiểm cho hàng hóa cho toàn bộ hành trình từ cảng xuất đến cảng đích.
Nhận thông báo giao hàng: Chấp nhận thông báo từ người bán rằng hàng đã được giao lên tàu.
Thủ tục nhập khẩu: Tiến hành tất cả các thủ tục cần thiết để nhập khẩu hàng hóa vào quốc gia của mình, bao gồm khai báo hải quan nhập khẩu, nộp thuế nhập khẩu, thuế GTGT và các loại phí khác.
Nhận hàng tại cảng đích: Chịu trách nhiệm bốc dỡ hàng từ tàu tại cảng đích (Discharging Charges/THC đầu đến), vận chuyển nội địa từ cảng đích về kho của mình và các chi phí phát sinh tại cảng đến.
Chịu mọi rủi ro: Kể từ khi hàng hóa được giao lên boong tàu tại cảng xuất, mọi rủi ro mất mát hoặc hư hỏng đối với hàng hóa đều do người mua chịu.

Hình ảnh mô tả trách nhiệm của người mua trong điều kiện FOB, như thuê tàu, làm thủ tục nhập khẩu và nhận hàng tại cảng đích.

Người mua phải thông báo kịp thời cho người bán về tên tàu, địa điểm xếp hàng và thời gian giao hàng đã thỏa thuận để người bán sắp xếp việc giao hàng lên tàu.

Các thuật ngữ liên quan đến FOB

Trong thực tế thương mại, có một số biến thể hoặc thuật ngữ thường được sử dụng cùng với FOB để làm rõ thêm về điểm chuyển giao chi phí và rủi ro. Mặc dù Incoterms 2020 chỉ quy định một điều kiện FOB duy nhất (dành cho vận tải biển/thủy nội địa), các thuật ngữ này vẫn xuất hiện trong các hợp đồng hoặc vận đơn, đặc biệt là trong thương mại nội địa của một số quốc gia như Mỹ.

FOB Destination

Thuật ngữ này có nghĩa là người bán chịu trách nhiệm và chi phí vận chuyển hàng hóa cho đến khi hàng đến được điểm đích cuối cùng của người mua. Rủi ro chỉ chuyển từ người bán sang người mua khi hàng được giao thành công tại địa điểm của người mua. Điều này khác biệt đáng kể với FOB theo Incoterms, nơi rủi ro chuyển tại cảng xuất.

FOB Shipping Point (hoặc FOB Origin)

Đây là thuật ngữ tương đương hoặc rất giống với điều kiện FOB theo Incoterms. “Shipping Point” (Điểm gửi hàng) hoặc “Origin” (Nơi đi) chính là cảng xuất khẩu. Người mua chịu trách nhiệm và chi phí vận chuyển từ cảng xuất khẩu đến điểm nhận hàng, cũng như chịu mọi rủi ro kể từ khi hàng được xếp lên tàu tại cảng xuất.

FOB Charges

“FOB Charges” thường đề cập đến các chi phí mà người bán phải chịu để đưa hàng đến cảng xuất và xếp lên tàu theo điều kiện FOB Incoterms. Nó có thể bao gồm chi phí vận chuyển nội địa, phí THC đầu đi, phí làm thủ tục hải quan xuất khẩu, v.v.

FOB Bill of Lading

Đây là Vận đơn đường biển (Bill of Lading – B/L) được phát hành cho lô hàng giao theo điều kiện FOB. Vận đơn này xác nhận việc hàng hóa đã được xếp lên tàu (“Shipped on board”) tại cảng xuất. Vận đơn FOB là chứng từ quan trọng để người mua làm thủ tục nhập khẩu và nhận hàng tại cảng đích. Nó cũng là bằng chứng cho thấy người bán đã hoàn thành nghĩa vụ giao hàng của mình theo hợp đồng FOB.

Các chứng từ hoặc ký hiệu liên quan đến các biến thể và thuật ngữ trong điều kiện FOB (FOB Destination, FOB Shipping Point).

Việc sử dụng các thuật ngữ này cần cẩn trọng và nên ưu tiên sử dụng các điều kiện Incoterms chính thức (ví dụ: FOB [tên cảng xuất khẩu] Incoterms 2020) để đảm bảo sự rõ ràng và tránh hiểu lầm trong thương mại quốc tế.

Phân biệt FOB và CIF

FOB và CIF (Cost, Insurance, Freight) là hai trong số các điều kiện giao hàng phổ biến nhất trong vận tải biển theo Incoterms. Cả hai đều được sử dụng để xác định trách nhiệm và chi phí giữa người mua và người bán, nhưng có sự khác biệt quan trọng về phạm vi trách nhiệm và điểm chuyển giao rủi ro.

CIF là gì?

CIF là viết tắt của “Cost, Insurance, Freight”. Theo điều kiện CIF, người bán có trách nhiệm đưa hàng hóa đến cảng đích được chỉ định, thuê phương tiện vận tải chính (tàu) và mua bảo hiểm cho hàng hóa cho chặng vận chuyển quốc tế. Giá CIF bao gồm giá hàng hóa, cước phí vận chuyển (Freight) và phí bảo hiểm (Insurance) cho đến cảng đích.

Mặc dù người bán chịu trách nhiệm và chi phí vận chuyển, bảo hiểm đến cảng đích, điểm chuyển giao rủi ro trong điều kiện CIF lại giống với FOB: rủi ro chuyển từ người bán sang người mua khi hàng hóa được xếp lên boong tàu tại cảng xuất khẩu. Điều này có nghĩa là nếu có tổn thất hoặc hư hỏng xảy ra trong quá trình vận chuyển trên biển, sau khi hàng đã lên tàu, người mua sẽ là người chịu rủi ro và phải làm việc với công ty bảo hiểm để đòi bồi thường.

Sơ đồ so sánh hoặc minh họa điều kiện CIF, nơi người bán chịu trách nhiệm vận chuyển và bảo hiểm hàng hóa đến cảng đích.

CIF thường được người mua ưa chuộng khi họ muốn đơn giản hóa quy trình logistics, không muốn tự mình thuê tàu hoặc mua bảo hiểm. Ngược lại, người bán chấp nhận điều kiện CIF khi họ có khả năng và mạng lưới để tổ chức vận chuyển và bảo hiểm hiệu quả.

Sự giống nhau giữa CIF và FOB

Mặc dù có những khác biệt quan trọng, FOB và CIF vẫn có những điểm tương đồng cốt lõi:

Phạm vi áp dụng: Cả FOB và CIF đều là các điều kiện giao hàng của Incoterms, được thiết kế để sử dụng cho vận tải biển hoặc thủy nội địa. Chúng không phù hợp với các phương thức vận tải khác như đường hàng không, đường bộ hoặc đường sắt.
Điểm chuyển giao rủi ro: Theo Incoterms 2020, điểm chuyển giao rủi ro từ người bán sang người mua trong cả hai điều kiện FOB và CIF đều là khi hàng hóa được xếp lên boong tàu tại cảng xuất khẩu.
Mục đích: Cả hai điều khoản đều có chung mục đích là xác định rõ ràng trách nhiệm, chi phí và rủi ro giữa người mua và người bán trong một giao dịch thương mại quốc tế.
Thủ tục hải quan: Trong cả hai điều kiện, người bán có trách nhiệm làm thủ tục hải quan xuất khẩu tại nước mình, còn người mua có trách nhiệm làm thủ tục hải quan nhập khẩu tại nước mình.

Hình ảnh chung về thương mại quốc tế hoặc vận tải biển, thể hiện bối cảnh áp dụng chung của cả FOB và CIF.

Việc nhận thức được những điểm giống và khác nhau này giúp các bên lựa chọn điều kiện phù hợp nhất với năng lực, kinh nghiệm và chiến lược kinh doanh của mình.

Sự khác biệt chính giữa CIF và FOB

Sự khác biệt cơ bản và quan trọng nhất giữa CIF và FOB nằm ở phạm vi trách nhiệm về chi phí vận chuyển và bảo hiểm cho chặng vận chuyển chính (từ cảng xuất đến cảng đích):

Chi phí Vận chuyển (Freight):
- FOB: Người mua chịu trách nhiệm thuê tàu và trả cước phí vận chuyển từ cảng xuất đến cảng đích.
- CIF: Người bán chịu trách nhiệm thuê tàu và trả cước phí vận chuyển từ cảng xuất đến cảng đích.
Chi phí Bảo hiểm (Insurance):
- FOB: Người mua chịu trách nhiệm mua bảo hiểm cho hàng hóa từ cảng xuất đến cảng đích (dù không bắt buộc theo Incoterms 2020).
- CIF: Người bán có nghĩa vụ mua bảo hiểm cho hàng hóa (ở mức tối thiểu theo điều khoản loại C của ICC) cho chặng vận chuyển từ cảng xuất đến cảng đích và chi trả phí bảo hiểm.
Điểm kết thúc trách nhiệm về chi phí:
- FOB: Trách nhiệm chi phí của người bán kết thúc khi hàng hóa được xếp lên boong tàu tại cảng xuất khẩu.
- CIF: Trách nhiệm chi phí của người bán kéo dài đến cảng đích (bao gồm cả cước vận chuyển và bảo hiểm), mặc dù rủi ro đã chuyển tại cảng xuất.

Biểu đồ hoặc hình ảnh làm rõ sự khác biệt giữa điều kiện FOB và CIF về trách nhiệm, chi phí và điểm chuyển giao rủi ro.

Tóm lại, với FOB, người mua có quyền kiểm soát lớn hơn đối với việc vận chuyển và có thể đàm phán cước phí trực tiếp với các hãng tàu. Ngược lại, với CIF, người bán quản lý khâu vận chuyển và bảo hiểm, giúp người mua giảm bớt gánh nặng này, nhưng người mua lại ít quyền kiểm soát hơn về chi phí vận chuyển thực tế và loại hình bảo hiểm.

Kết luận

FOB (Free On Board) là một điều kiện giao hàng nền tảng và cực kỳ quan trọng trong thương mại quốc tế sử dụng vận tải biển. Nắm vững khái niệm, cách tính giá, cũng như phân định rõ ràng trách nhiệm và rủi ro giữa người mua và người bán theo điều kiện FOB là điều kiện tiên quyết để thực hiện các giao dịch xuất nhập khẩu thành công. Bên cạnh đó, việc hiểu sự khác biệt giữa FOB và CIF giúp các doanh nghiệp đưa ra lựa chọn phù hợp nhất với đặc thù hàng hóa, khả năng logistics và chiến lược kinh doanh của mình, góp phần giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa chi phí trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Khái niệm FOB

Công thức tính giá FOB là gì?