Spam Là Gì? Tác Hại Khó Lường Và Cách Chặn Spam Hiệu Quả Trên Mọi Nền Tảng Bài Mới

Trong thời đại số hóa ngày nay, cụm từ “Spam” đã trở nên quen thuộc với hầu hết mọi người dùng internet. Chúng ta gặp phải spam hàng ngày dưới nhiều hình thức khác nhau: từ những email quảng cáo không mong muốn làm đầy hộp thư, tin nhắn rác trên điện thoại, cho đến những bình luận vô nghĩa trên mạng xã hội. Spam không chỉ gây khó chịu, lãng phí thời gian mà còn tiềm ẩn những nguy cơ bảo mật nghiêm trọng. Vậy Spam thực sự là gì? Nguồn gốc của nó ra sao, tác hại thế nào và quan trọng nhất là làm thế nào để bảo vệ bản thân khỏi “cơn bão” spam này? Bài viết này của We Art Studio sẽ giúp bạn giải đáp những thắc mắc đó một cách chi tiết và cung cấp các phương pháp hiệu quả để chặn spam trên các nền tảng phổ biến.

Định Nghĩa Spam Là Gì?

Spam là thuật ngữ dùng để chỉ việc gửi các thông điệp không được yêu cầu (unsolicited messages) một cách hàng loạt, thường là đến một lượng lớn người nhận. Nội dung của spam rất đa dạng, nhưng phổ biến nhất là quảng cáo cho sản phẩm, dịch vụ, các chiêu trò lừa đảo trực tuyến (phishing), phát tán phần mềm độc hại (malware), hoặc đơn giản chỉ là nội dung rác nhằm mục đích gây rối.

Minh họa định nghĩa spam và thư rác làm đầy hộp thư email

Đặc điểm cốt lõi của spam là tính hàng loạt và không được sự đồng ý của người nhận. Dù là email, tin nhắn trên mạng xã hội, bình luận trên website, hay thậm chí là cuộc gọi rác, nếu nó được gửi đi với số lượng lớn mà người nhận không đăng ký nhận hoặc không có nhu cầu, thì đó chính là spam. Mục đích chính của người gửi spam (spammer) thường là để tiếp cận càng nhiều người càng tốt với chi phí thấp nhất, hy vọng thu hút được một phần nhỏ trong số đó. Tuy nhiên, hành động này lại gây phiền nhiễu và tiềm ẩn rủi ro lớn cho cộng đồng người dùng.

Nguồn Gốc Của Thuật Ngữ Spam

Khái niệm “Spam” như chúng ta biết ngày nay có nguồn gốc khá thú vị và không liên quan trực tiếp đến công nghệ ban đầu. Thuật ngữ này được cho là bắt nguồn từ một vở kịch của nhóm hài kịch Anh Monty Python phát sóng vào năm 1970. Trong vở kịch đó, có một nhà hàng mà mọi món ăn đều kèm theo thịt hộp “Spam”, và từ “Spam” được nhắc đi nhắc lại một cách lặp đi lặp lại đến mức gây khó chịu.

• Amply Bị Cháy Cầu Chì: Nguyên Nhân Thường Gặp Và Cách Khắc Phục Hiệu Quả
• TikTok Là Gì? Tất Tần Tật Về Nền Tảng Video Ngắn Đang Gây Sốt
• Hướng Dẫn Cách Vẽ Con Bướm Đẹp Nhất Cực Đơn Giản
• Khám Phá Ý Tưởng **Vẽ Tranh Chủ Đề Thầy Cô** Đầy Cảm Xúc
• Mệnh Thổ Hợp Màu Gì Giúp Tăng Vận Khí?

Hình ảnh minh họa nguồn gốc lịch sử của thuật ngữ spam

Vào những năm 1980, khi các hệ thống bảng tin điện tử (BBS – Bulletin Board System) và các diễn đàn trực tuyến (Usenet) trở nên phổ biến, người dùng bắt đầu sử dụng từ “spam” để mô tả hành vi đăng tải các thông điệp dài dòng, lặp đi lặp lại hoặc không liên quan, làm “ngập lụt” các cuộc thảo luận. Email spam thực sự bùng nổ vào những năm 1990 cùng với sự phát triển của Internet, khi việc gửi email hàng loạt trở nên dễ dàng và rẻ tiền. Vấn nạn spam email trở nên nghiêm trọng đến mức các quốc gia đã phải ban hành luật để kiểm soát nó, ví dụ như luật CAN-SPAM Act ở Mỹ vào năm 2003.

Các Hình Thức Spam Phổ Biến Hiện Nay

Spam không chỉ giới hạn trong hộp thư email của bạn. Với sự phát triển của công nghệ và các nền tảng giao tiếp, spam cũng đã “lây lan” sang nhiều kênh khác.

Spam Email

Đây là hình thức spam lâu đời và phổ biến nhất. Email spam thường chứa nội dung quảng cáo, tiếp thị liên kết, thông báo trúng thưởng giả mạo, hoặc các email lừa đảo (phishing) yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân nhạy cảm (tên đăng nhập, mật khẩu, số thẻ tín dụng). Email spam cũng có thể chứa tệp đính kèm độc hại hoặc liên kết dẫn đến các trang web chứa virus, phần mềm gián điệp.

Giao diện hộp thư Gmail với các email spam được đánh dấu

Lượng email spam khổng lồ mỗi ngày không chỉ làm đầy hộp thư, gây khó khăn trong việc quản lý các email quan trọng mà còn đặt ra nguy cơ bảo mật lớn cho người dùng.

Spam trên Mạng Xã Hội

Facebook, Zalo, Messenger, Instagram, TikTok… đều là “mảnh đất màu mỡ” cho spam. Các hình thức spam trên mạng xã hội bao gồm:

• Bình luận spam: Các tài khoản giả mạo hoặc quảng cáo đăng bình luận vô nghĩa, quảng cáo sản phẩm/dịch vụ hoặc chứa liên kết độc hại dưới các bài đăng phổ biến.
• Bài đăng spam: Các tài khoản đăng tải nội dung quảng cáo lặp đi lặp lại, gắn thẻ (tag) nhiều người dùng vào các bài viết không liên quan.
• Tin nhắn spam: Nhắn tin hàng loạt từ người lạ hoặc các tài khoản bị tấn công, thường chứa nội dung lừa đảo, quảng cáo hoặc yêu cầu click vào liên kết đáng ngờ.

Ví dụ về bình luận spam và bài đăng spam trên Facebook

Minh họa tin nhắn spam từ người lạ trên Zalo và Messenger

Spam Tin Nhắn SMS

Mặc dù ít phổ biến hơn email spam do chi phí, nhưng tin nhắn SMS spam vẫn tồn tại. Đây thường là tin nhắn quảng cáo từ các doanh nghiệp (không có tùy chọn từ chối nhận), tin nhắn lừa đảo yêu cầu chuyển tiền, cung cấp mã OTP, hoặc click vào liên kết giả mạo ngân hàng/ví điện tử.

Tin nhắn SMS quảng cáo hoặc lừa đảo được nhận trên điện thoại

Spam Cuộc Gọi

Còn gọi là “robocalls” hoặc cuộc gọi rác. Là các cuộc gọi tự động hoặc từ telesales không được yêu cầu, thường quảng cáo sản phẩm, dịch vụ, hoặc thực hiện các cuộc khảo sát. Mặc dù không phải lúc nào cũng độc hại, nhưng chúng gây phiền nhiễu và lãng phí thời gian của người nhận.

Spam trên Website/Diễn đàn

Bao gồm các bình luận spam với nội dung quảng cáo hoặc chèn link (thường là link xấu) vào các bài viết trên blog, diễn đàn, hoặc các nền tảng cho phép người dùng đóng góp nội dung.

Ưu Điểm và Nhược Điểm Của Spam

Nhìn từ nhiều góc độ, spam có cả “ưu” và “nhược” điểm, nhưng rõ ràng nhược điểm áp đảo hoàn toàn và gây ảnh hưởng tiêu cực đến phần lớn người dùng internet.

Biểu đồ so sánh ưu điểm và nhược điểm của spam

Ưu điểm (Chủ yếu cho người gửi spam):

• Tiếp cận rộng: Có khả năng gửi thông điệp đến một số lượng người dùng rất lớn trong thời gian ngắn.
• Chi phí thấp: Chi phí để gửi một lượng lớn email hoặc tin nhắn spam thường rất rẻ so với các hình thức quảng cáo truyền thống hoặc quảng cáo trực tuyến hợp pháp.
• Dễ thực hiện: Với các công cụ tự động, việc tạo và gửi spam không đòi hỏi kỹ năng kỹ thuật cao.

Nhược điểm (Chủ yếu cho người nhận và xã hội; cũng có nhược điểm cho người gửi về lâu dài):

• Gây phiền nhiễu và lãng phí thời gian: Người dùng phải mất thời gian để lọc, xóa hoặc bỏ qua các thông điệp spam không mong muốn.
• Nguy cơ bảo mật: Spam thường chứa các liên kết độc hại, tệp đính kèm virus, hoặc là công cụ cho các cuộc tấn công lừa đảo (phishing) nhằm đánh cắp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng.
• Làm tắc nghẽn hệ thống: Lượng email spam khổng lồ gây áp lực lên hệ thống máy chủ email, tiêu tốn băng thông và tài nguyên.
• Giảm hiệu quả truyền thông: Spam làm giảm độ tin cậy của các kênh giao tiếp như email, tin nhắn, khiến người dùng cảnh giác hơn với mọi thông điệp nhận được.
• Ảnh hưởng đến uy tín người gửi: Các địa chỉ email hoặc tài khoản gửi spam sẽ nhanh chóng bị đánh dấu là spammer, bị chặn bởi các bộ lọc và mất uy tín.
• Vấn đề pháp lý: Ở nhiều quốc gia, việc gửi spam có thể bị coi là bất hợp pháp và dẫn đến các hình phạt.

Rõ ràng, những lợi ích mà spam mang lại chỉ tồn tại cho một nhóm nhỏ những người thực hiện hành vi này (và thường là lợi ích bất chính), trong khi tác hại của nó ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ cộng đồng người dùng internet và hệ thống mạng.

Hướng Dẫn Cách Chặn Spam Hiệu Quả Trên Các Nền Tảng

Đối phó với spam là một cuộc chiến không ngừng nghỉ. Dưới đây là các phương pháp hiệu quả để giảm thiểu và chặn spam trên các nền tảng phổ biến.

Chặn Spam trên Facebook (Máy tính & Điện thoại)

Để hạn chế tin nhắn spam, bình luận spam và các yêu cầu không mong muốn trên Facebook, bạn có thể tùy chỉnh cài đặt quyền riêng tư.

• Trên máy tính:

  • Bước 1: Đăng nhập Facebook, click vào ảnh đại diện ở góc trên bên phải, chọn “Cài đặt & quyền riêng tư”.

  Hướng dẫn bước 1 chặn spam Facebook trên máy tính: Chọn Cài đặt và quyền riêng tư

  • Bước 2: Chọn “Cài đặt”.

  Hướng dẫn bước 2 chặn spam Facebook trên máy tính: Chọn Cài đặt

  • Bước 3: Trong menu bên trái, chọn “Quyền riêng tư”. Tại mục “Cách mọi người tìm và liên hệ với bạn”, click vào “Chỉnh sửa” cho các tùy chọn như “Ai có thể gửi lời mời kết bạn cho bạn?”, “Ai có thể xem danh sách bạn bè của bạn?”, “Ai có thể tìm bạn bằng địa chỉ email bạn cung cấp?”, “Ai có thể tìm bạn bằng số điện thoại bạn cung cấp?”, và “Bạn có muốn công cụ tìm kiếm bên ngoài Facebook liên kết đến trang cá nhân của mình không?”.

  Hướng dẫn bước 3 chặn spam Facebook trên máy tính: Chọn Quyền riêng tư và Cài đặt liên hệ

  • Bước 4: Thiết lập các tùy chọn này sang chế độ hạn chế hơn như “Bạn bè”, “Bạn của bạn bè” hoặc “Chỉ mình tôi” tùy theo mức độ riêng tư bạn muốn. Điều này giúp giảm thiểu khả năng người lạ tìm thấy và gửi yêu cầu, tin nhắn spam cho bạn.

  Hướng dẫn bước 4 chặn spam Facebook trên máy tính: Thiết lập ai có thể liên hệ với bạn

• Trên điện thoại: Các bước tương tự, truy cập Menu (biểu tượng ba gạch), tìm mục “Cài đặt & quyền riêng tư” -> “Cài đặt” -> “Kiểm tra quyền riêng tư” hoặc trực tiếp vào mục “Đối tượng và chế độ hiển thị” / “Cách mọi người tìm và liên hệ với bạn” để điều chỉnh.

  Hướng dẫn bước 1 chặn spam Facebook trên điện thoại: Vào Menu và chọn Kiểm tra quyền riêng tưHướng dẫn bước 2 chặn spam Facebook trên điện thoại: Chọn Cách mọi người tìm bạnHướng dẫn bước 3 chặn spam Facebook trên điện thoại: Tùy chỉnh cài đặt riêng tư để hạn chế spam

Đối với bình luận hoặc bài đăng spam cụ thể, bạn có thể báo cáo (report) nội dung đó cho Facebook để nền tảng xử lý.

Chặn Spam trong Zalo/Messenger

• Chặn tin nhắn từ người lạ trên Zalo:

  • Bước 1: Mở ứng dụng Zalo.
  • Bước 2: Chọn tab “Thêm” (biểu tượng 4 vuông nhỏ hoặc cá nhân), sau đó chọn biểu tượng Cài đặt (hình bánh răng).
  • Bước 3: Chọn “Quyền riêng tư”. Tại đây, bạn có thể tắt tùy chọn “Nhận tin nhắn từ người lạ”.

  Hướng dẫn chặn tin nhắn spam từ người lạ trên Zalo bằng cách tắt chế độ nhận tin nhắn

• Chặn tin nhắn từ một người dùng cụ thể (bạn bè hoặc người lạ):

  • Mở cuộc hội thoại với người muốn chặn.
  • Chọn biểu tượng Tùy chọn (thường là 3 gạch ngang hoặc 3 chấm) ở góc trên bên phải.
  • Tìm và chọn mục “Chặn tin nhắn” hoặc “Quản lý chặn” > “Chặn tin nhắn”.

  Hướng dẫn chặn tin nhắn spam từ bạn bè hoặc liên hệ trên Zalo

• Xóa bạn bè Zalo: Nếu người spam là bạn bè, bạn có thể xóa họ khỏi danh bạ Zalo. Tìm tên người đó trong danh bạ, nhấn giữ (Android) hoặc vuốt sang trái (iOS) và chọn “Xóa bạn”.

  Hướng dẫn xóa bạn bè trên Zalo để ngăn chặn tin nhắn spam

Chặn Spam trong Gmail

Gmail có bộ lọc spam rất mạnh mẽ, nhưng đôi khi vẫn có email lọt qua. Bạn có thể giúp Gmail học tốt hơn bằng cách đánh dấu email là spam hoặc tạo bộ lọc riêng.

• Đánh dấu email là Spam: Mở email spam, click vào biểu tượng “Báo cáo spam” (hình dấu chấm than trong hình lục giác) trên thanh công cụ. Email đó sẽ được chuyển vào thư mục Spam và Gmail sẽ học để nhận diện các email tương tự trong tương lai.

• Tạo bộ lọc để tự động xử lý email từ địa chỉ cụ thể:

  • Bước 1: Mở một email từ người gửi spam. Click vào biểu tượng ba chấm dọc ở góc trên bên phải email, chọn “Lọc thư dựa theo những thư này”.

  Hướng dẫn bước 1 chặn spam trong Gmail bằng cách tạo bộ lọc

  • Bước 2: Hộp thoại tạo bộ lọc hiện ra, địa chỉ email của người gửi đã được điền sẵn ở trường “Từ”. Click vào “Tạo bộ lọc”.

  Hướng dẫn bước 2 chặn spam trong Gmail: Nhập địa chỉ email cần chặn và tạo bộ lọc

  • Bước 3: Chọn hành động bạn muốn áp dụng cho các email phù hợp với bộ lọc này. Để chặn hoàn toàn, bạn có thể chọn “Xóa cuộc trò chuyện”. Sau đó click “Tạo bộ lọc”.

  Hướng dẫn bước 3 chặn spam trong Gmail: Cài đặt hành động cho bộ lọc (ví dụ: xóa)

Chặn Spam Tin Nhắn SMS

Trên điện thoại di động, bạn có thể chặn tin nhắn từ các số cụ thể.

• Sử dụng tính năng có sẵn trên điện thoại:

  • Mở cuộc hội thoại tin nhắn với số spam.
  • Tìm tùy chọn chặn (thường nằm trong menu ba chấm hoặc cài đặt cuộc hội thoại). Chọn “Chặn số này” hoặc “Báo cáo spam & chặn”.

  Giao diện điện thoại minh họa cách chặn tin nhắn SMS spam

• Liên hệ nhà mạng: Bạn cũng có thể liên hệ với nhà cung cấp dịch vụ di động để báo cáo các số điện thoại gửi tin nhắn hoặc cuộc gọi rác quá nhiều.

• Sử dụng ứng dụng chặn spam: Có nhiều ứng dụng của bên thứ ba giúp lọc và chặn tin nhắn/cuộc gọi rác hiệu quả hơn.

Lời Khuyên Chung Để Hạn Chế Spam

Ngoài việc sử dụng các tính năng chặn tích hợp trên từng nền tảng, bạn cũng nên áp dụng các biện pháp phòng ngừa chung:

• Cẩn trọng khi chia sẻ thông tin cá nhân: Hạn chế cung cấp địa chỉ email, số điện thoại trên các trang web không đáng tin cậy hoặc các biểu mẫu trực tuyến.
• Sử dụng địa chỉ email “phụ”: Dùng một địa chỉ email riêng cho việc đăng ký nhận bản tin, diễn đàn hoặc các dịch vụ trực tuyến không quá quan trọng để giữ hộp thư chính của bạn sạch sẽ.
• Kiểm tra kỹ trước khi click vào liên kết hoặc mở tệp đính kèm: Đặc biệt với những email/tin nhắn từ người lạ hoặc có nội dung đáng ngờ. Đây là cách phổ biến để phát tán malware và thực hiện lừa đảo.
• Không trả lời email spam: Việc trả lời xác nhận với spammer rằng địa chỉ email của bạn đang hoạt động, và bạn có thể sẽ nhận được nhiều spam hơn.
• Báo cáo spam: Sử dụng tính năng báo cáo trên các nền tảng (Gmail, Facebook, Zalo…) để giúp các hệ thống lọc hoạt động hiệu quả hơn.

Spam là một vấn đề dai dẳng của kỷ nguyên số, gây phiền toái và tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Hiểu rõ Spam là gì, các hình thức của nó và chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa cũng như các cách chặn spam trên các nền tảng mình sử dụng sẽ giúp bạn bảo vệ thông tin cá nhân, tiết kiệm thời gian và có trải nghiệm trực tuyến an toàn, dễ chịu hơn.